Samokrytyka libertarianina: dlaczego w publicznych szkołach nie potrzeba edukacji seksualnej?

Tytułem wstępu

Nieco ponad tydzień temu popełniłem długi tekst dotyczący edukacji seksualnej w szkołach publicznych i edukacji publicznej przy okazji w ogóle. Napisałem w nim, że jakkolwiek jako libertarianin potępiam wszelki państwowy przymus, w tym przymus szkolny, uznając, że skoro już na publiczną szkołę jesteśmy skazani, powinniśmy zadbać o to, aby w państwowych szkołach prowadzona była edukacja seksualna. Miałaby ona być przeprowadzona we względnie jak najmniejszym wymiarze godzinowym, aby nie „spuchła” w niepotrzebne treści, w tym ideologiczne, oraz miała dotyczyć właściwie jedynie zagadnień czysto biologicznych, oraz antykoncepcji. Celem takiego rozwiązania miałoby być zwiększenie świadomości młodych ludzi i zmniejszenie liczby nieplanowanych ciąż wśród nieletnich dziewcząt. Miałoby to obniżyć koszty społeczne ponoszone przez podatników. Można powiedzieć, że byłby to taki ‚cel minimum” dla libertarianina pogodzonego z klęską w boju przeciwko instytucjom państwowym i próba zmniejszenia pewnych szkodliwych skutków funkcjonowania powszechnego systemu ubezpieczeń i opodatkowania, który kosztami błędów jednostek obciąża całe społeczeństwo. Propozycja ta spotkała się z ostrą i nieprzejednaną krytyką [1], która skłoniła mnie do powtórnego przemyślenia swojego stanowiska i wyciągnięcia diametralnie odmiennych, niż oryginalnie, wniosków, które zaprezentuję w poniższym tekście.

Radykalizm i kompromis

We wstępie muszę zaznaczyć, że krytyka moich przemyśleń z pierwszego tekstu padła z kierunku nieprzejednanego, bezwzględnie bezkompromisowego stanowiska libertariańskiego nie uznającego jakiejkolwiek możliwości szukania sposobów na „poprawianie” panującego ustroju i jego elementów – w tym systemu publicznego szkolnictwa. Jest to w istocie stanowisko jedyne poprawne i godne naśladowania – libertarianin nie może uznawać żadnych kompromisów z etatystycznym stanowiskiem i etatystycznymi rozwiązaniami. Zgoda na realizację jakichkolwiek postulatów społecznych przy pomocy publicznego aparatu urzędniczego, jakim jest szkoła państwowa, to klęska i z punktu widzenia radykała jest nie do przyjęcia. Mimo to pokusiłem się o przyjęcie pewnej postawy „kompromisowej” uznającej, że być może próba naprawienia pewnych wad panującego systemu za pomocą rozwiązań dostępnych w obrębie jego struktur ma sens i pewna wartość dla libertarianina. Przyjąłem także założenie, że jeżeli ostateczny wynik takich działań przyniósłby niższe koszty utrzymywania „socjalu” przez przeciętnego obywatela – a zatem i libertarianina – byłby akceptowalny także przez tego ostatniego. Czy jest to założenie błędne? Wydaje mi się, że na to pytanie odpowiedzieć może utylitaryzm. Z punktu widzenia utylitaryzmu każde działanie, które przyniesie więcej korzyści, niż szkody, jest pożądane. Jeżeli zdołałbym wykazać, że koszty poniesione przez społeczeństwo na skutek realizacji programu przymusowej edukacji seksualnej w wymiarze i kształcie, jaki zaproponowałem, były by niższe od kosztów braku takiej edukacji – wówczas z perspektywy utylitarystycznej moje postulaty byłyby słuszne, a ich realizacja pożądana. Niestety nie jestem zdolny wykazać, że istotnie zaproponowane rozwiązanie – przymusowa edukacja seksualna głównie z zakresu antykoncepcji – faktycznie zmniejszyłaby liczbę lekkomyślnych, ryzykownych zachowań seksualnych wśród młodzieży i tym samym także liczbę niechcianych ciąż obciążających całe społeczeństwo – poprzez system opieki zdrowotnej i pomocy społecznej – dużymi kosztami. Tym bardziej nie jestem też w stanie wykazać, że „oszczędność” taka, byłaby większa, niż koszt sfinansowania proponowanej edukacji seksualnej ze środków publicznych. Zatem nie mogę udowodnić, że postulat wprowadzenia takiej edukacji jest korzystny dla obywateli w tym dla libertarian. Trudno powiedzieć, czy przeprowadzenie takiej analizy wraz z oszacowaniem kosztów i oszczędności tego rozwiązania byłoby w ogóle możliwe.

Co jest prawdziwym problemem?

Wskazano mi, że mogę nietrafnie szukać przyczyny problemu – niechcianych ciąż wśród nieletnich – w niewłaściwym miejscu. Przyjąłem założenie, że poziom edukacji seksualnej w kraju, gdzie przedmiot ten albo nie jest realizowany, albo nauczany przez osoby niekompetentne lub chcące przemycać do treści programowych wyznawaną przez siebie ideologię, to nieświadomość jest główna przyczyną ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży i niechcianych ciąż. Zgodnie z tym założeniem skupienie się na kwestii zdrowia i antykoncepcji miałoby zmniejszyć ryzyko ponoszone przez edukowaną młodzież, oraz całe społeczeństwo. Większa świadomość z pewnością uchroniłaby przynajmniej niektórych młodych ludzi przed popełnieniem największego błędu w swoim życiu. Bezpieczniej jednak byłoby przyjąć to założenie za hipotezę i spróbować ja zweryfikować. Zarzucono mi jednak jednoznacznie, że hipoteza ta jest błędna, a ważniejszą przyczyną tzw. „wpadek” jest nieuwaga, nieostrożność i ogólna lekkomyślność młodzieży i że tego powodu nie wyeliminuje żadna edukacja seksualna. Uważam, że to także jest jedynie hipoteza – konkurencyjna wobec mojej i nie jestem przekonany, czy lepsza, to znaczy bardziej prawdopodobna. Jeżeli jednak mylnie zidentyfikowałem główny powód „wpadek”, wówczas cała moja koncepcja edukacji seksualnej traci sens.

Rozbudzanie ciekawości uczniów

Kolejnym zarzutem wobec mojej propozycji było wskazanie na szkodliwy wpływ samego przedmiotu „edukacja seksualna” na psychikę młodzieży. Ma on wzbudzać zainteresowanie młodych ludzi tematem i wręcz zwiększać zagrożenie, a nie je zmniejszać. Trudno mi ocenić ten argument – u mnie co prawda edukacja seksualna żadnego „rozbudzenia”, gdy bylem uczniem nie powodowała, ale nie oznacza to, że nie może być tak w przypadku innych młodych ludzi. Mimo to uważam, że argument jest nietrafny, gdyż treści i informacje o seksie jako takim młodzież otrzymuje z wielu kierunków – głównie z telewizji, internetu czy reklamy – w związku z czym istnieje wiele bodźców mogących „rozbudzać” ciekawość młodzieży, w dodatku przedstawiają one zachowania seksualne na ogół jako bardzo pożądane i przyjemne. Edukacja seksualna w mojej koncepcji miałaby natomiast mieć charakter czysto neutralny emocjonalnie, nastawiony na informacje, a nie indoktrynacje. Na tle nasyconych seksualnością, współczesnych mediów, taki przedmiot byłby wręcz „surowy” i „techniczny”. Nie sądzę, aby powodował jakiekolwiek „pobudzenie” uczniów.

 Niebezpieczni nauczyciele?

To istotny kontrargument – jakkolwiek w założeniu edukacja seksualna miałaby być pozbawiona wszelkiej treści ideologicznej, gdyż nie jest jej celem budowanie postaw moralnych i światopoglądowych uczniów – w praktyce mogłoby się okazać trudne zachowanie tej „neutralności”. Nauczycielami są ludzie podatni na słabości i ulegli pokusom – choćby pokusie przemycenia wyznawanych przez siebie poglądów na sprawy ludzkiej seksualności do treści nauczanych na omawianym przedmiocie. Tacy zakamuflowani ideolodzy mogliby wyrządzić wiele szkody. Uważam, że nie jest rola publicznej szkoły wyrabianie w młodzieży osobistych poglądów na tak intymne sprawy, jak seksualność i związki. Dlatego żadna szkolna indoktrynacja pod tym kątem nie jest dopuszczalna. Uwaga ta dotyczy zarówno przemycania ideologii konserwatywnej, w tym katolickiej, jak i liberalnej. Nauczyciel nie jest osobą, której powierzyłbym prawo do mówienia mojemu dziecku, czy seks jest dobry, czy zły, ani tym bardziej nie chciałbym, aby nauczyciel straszył moje dziecko „piekłem”, albo przekonywał je, że nie ma nic złego w homoseksualnych przygodach, a jego seksualna tożsamość nie jest jednoznacznie ustalona. Czynnik ludzki jest jednak nieprzewidywalny i nie możemy uniknąć całkowicie zagrożeń z nim związanych – to nie ulega wątpliwości. Powstaje natomiast pytanie, czy koszt związany z tym ryzykiem jest wyższy, czy niższy od spodziewanych korzyści z istnienia edukacji seksualnej. W tym celu trzeba by ocenić, jak wielu nauczycieli indoktrynowałoby uczniów, a także źle wypełniałoby swoje zadania przez swoja niekompetencję. Z perspektywy utylitarnej, do której odwołałem się na początku, taka kalkulacja po prostu zwiększyłaby „koszty” edukacji seksualnej w stosunku do „oszczędności” wynikających z jej realizacji. To, czy koszty przewyższyłyby wówczas oszczędności pozostaje kwestia otwartą, gdyż nie wiemy nawet, jaki byłby ten stosunek bez uwzględnienia ryzykownego czynnika ludzkiego.

 Przerost formy nad treścią

Skoro postuluję wąski – biologiczno-anatomiczny zakres materiału wraz z edukacją na temat antykoncepcji, to tworzenie nowego przedmiotu, angażowanie odpowiednio przeszkolonej kadry pedagogicznej, pisanie specjalnego programu nauczania, standardów oceny i ewaluacji nie ma sensu. Lepiej materiał ten dodać do tematyki poruszanej na lekcjach biologii czy „środowiska” czy jak tam się nowe przedmioty szkolne nazywają. Z punktu widzenia nacisku na redukcję kosztów państwa i jej edukacji – jest to słuszna uwaga i jestem skłonny zgodzić się, że edukacja seksualna w proponowanej przeze mnie postaci nie wymaga osobnego przedmiotu w szkole.

Wolność wyboru

Skoro krytykuję szkołę publiczną w ogóle – za to, że odbiera możliwość indywidualnego doboru programu nauczania i profilu kształcenia każdego dziecka – to jest niekonsekwentne popieranie przymusu edukacji seksualnej. Oczywiście – przyjmując pierwotną, radykalną i bezkompromisową postawę charakterystyczną dla libertarianina – uważam dokładnie w ten sposób. Potępiając szkołę państwową jako taką, potępiam każdy jej aspekt, cząstkę i element programu. Jeżeli brak wolności wyboru programu nauczania ogólnie jest negatywny i zasługuje na potępienie, to identycznie jest w kwestii edukacji seksualnej – w tym zakresie także należy postulować całkowitą wolność wyboru rodziców i ucznia, a nie podporządkowywać ich arbitralnym zarządzeniom urzędników państwowych. W tym punkcie przypomnę dlaczego pozwoliłem sobie w ogóle pójść na daleko idący kompromis z pozycją etatystyczną i zwrócić się do narzędzi dostępnych przymusowi edukacyjnemu, zamiast rozważać tylko i wyłącznie rozwiązania antypaństwowe, libertariańskie. Uczyniłem tak dlatego, że przymus szkolny nie jest jedynym przymusem państwowym, jaki ciąży nad naszym społeczeństwem. Gdyby był jedynym, a wszystkie inne sfery ludzkiego życia należałyby do sfery prywatnej i rozwiązywane byłyby przez wolny rynek, cała dyskusja o edukacji seksualnej sprowadziłaby się do stwierdzenia, że edukacja taka powinna być dobrowolna w prywatnych szkołach wybieranych przez poszczególnych rodziców i – być może – w pewnym wymiarze przez uczniów. Byłby to jedyny słuszny kierunek w niemal całkowicie wolnym społeczeństwie, gdzie przymus szkolny byłby ostatnim reliktem starego, szkodliwego ustroju państwowego. Rozważając ten problem  skupiłem się jednak na doraźnej sytuacji, a nie na upragnionym modelu idealnego lub prawie-idealnego społeczeństwa. A w rzeczywistości mamy do czynienia z sytuacją, w której działania – w tym błędy – jednych jednostek skutkują konsekwencjami nie tylko dla tych jednostek, ale także dla wszystkich innych obywateli. Sytuacja ta nazywa się socjalizm i pochodzące z niego elementy państwa opiekuńczego. Państwo takie obciąża kosztami czynów jednego obywatela wszystkich jego współobywateli – w postaci podatków. Nie inaczej jest z głupotami popełnianymi przez niedokształconą nieświadomą młodzież. Kiedy głupawa nastolatka zachodzi w ciążę po seksualnej zabawie na urodzinach kolegi z klasy, koszty takiej głupoty przenoszone są na całe społeczeństwo. O kosztach tych pisałem w poprzednim tekście, a w komentarzach temat ten rozwinąłem. Dodatkowo kwestia ta przytoczona jest na końcu tych rozważań [2]. W związku z tym, że całe społeczeństwo – w tym libertarianin z perspektywy którego spoglądamy na sprawę – jest przemocą zmuszany przez państwo do poniesienia kosztów cudzych błędów, doszedłem do wniosku, że w takim razie ogół społeczeństwa – w tym libertarianin – jest uprawniony, aby wymóc na popełniającym błędy, analogiczny przymus. Przymus edukacji seksualnej. Jego celem miałoby być zmniejszenie ryzyka – nie tylko dla edukowanego – ale przede wszystkim dla innych osób, które zmuszane są do ponoszenia kosztów potencjalnego zagrożenia.

Błąd odwetu

Powyższe podejście do sprawy spotkało się ze – słuszną – krytyką. Co prawda wobec inicjatora agresji libertarianin ma prawo podjąć kroki odwetowe, ale nie ma prawa podjąć kroków prewencyjnych – na przykład tydzień wcześniej zabić sąsiada, aby ten go nie napadł. Analogicznie – jakkolwiek libertarianin ma prawo odmówić ponoszenia kosztów powstałych na skutek cudzego działania (narusza to jego prawo samo-posiadania i prawa włąsności), to nie ma prawa sam naruszać cudzego prawa samo-posiadania ani praw własności w celach „prewencyjnych”. A wymuszona edukacja seksualna byłaby takimi właśnie „prewencyjnymi” działaniami. Co gorsza, postulując przymusową edukację seksualną w szkołach publicznych finansowaną z podatków, narusza się prawo własności stron trzecich – innych podatników. Jest to również niedopuszczalne, tak samo, jak nie można zaakceptować zabijania osób trzecich jako prewencji przed atakiem jakiejś osoby (ani jako bezpośredniej obrony przed takim atakiem). Właściwie jakakolwiek interwencja podejmowana poprzez państwowy aparat przymusu mająca na celu jakikolwiek szczytny czy pozornie korzystny cel, jest ze swej natury niemoralna, gdyż jest kradzieżą, czy raczej wymuszeniem dokonanym na pozostałych podatnikach. Nie można także bronić tego stanowiska utrzymując, że czyni się to w interesie tych wszystkich podatników. Być może niektórzy z nich życzyliby sobie, aby edukacji seksualnej w szkołach nie było, a inni życzyliby sobie, żeby nie nauczano na niej o antykoncepcji. Inni z kolei w trosce o przyrost naturalny nie chcieliby aby społeczeństwo przymusowo ograniczało rozrodczość wśród młodych dziewcząt. Nikt nie jest uprawniony do zmuszania tych wszystkich grup do płacenia podatku na cele, których nie popierają.

Wszystko od złej strony

W tym punkcie dochodzimy do wniosku, że rozwiązania, jakie zaproponowałem w poprzednim tekście są nieakceptowalne z wielu, wymienionych dotąd względów. Jest jednak jeszcze jeden, poważny zarzut, który dodatkowo skazuje moje postulaty edukacji seksualnej na pogrzebanie. Wskazując, że jako libertarianin nie chcę ponosić narzucanych na mnie kosztów cudzych błędów, zupełnie źle zidentyfikowałem przyczynę mojego problemu. Myśląc, że przyczyną są działania niezależnych ode mnie jednostek i ich błędy, których koszty muszę ponieść, pominąłem w rozważaniach aparat państwowej redystrybucji, który przenosi te koszty na mnie. Aparat ten składa się z publicznych instytucji finansowanych z podatków – państwowej służby zdrowia oraz Pomocy Społecznej. Wszystkie te instytucje mogą brać udział w transferze pieniędzy podatników do kieszeni lekkomyślnych, nieletnich matek. Jak mi słusznie zwrócono uwagę, zamiast rozwiązywać główny problem – system państwowej redystrybucji – zająłem się jedynie jednym z „pretekstów” do takowej redystrybucji. Skoro potępiam zasiłki dla lekkomyślnych dziewcząt mających „wpadki” i finansowanie ich pobytu w szpitalu z podatków, postulować powinienem likwidację systemu redystrybucji i prywatyzację tych gałęzi, w których obecnie działają państwowe instytucje. Tylko taki postulat ma szansę zlikwidować wskazany przeze mnie problem, który starałem się częściowo i nieudolnie załagodzić poprzez koncepcję edukacji seksualnej.

Podsumowanie

W związku z powyższym zmuszony jestem przyznać się do popełnienia zasadniczego błędu, można by nazwać ten błąd „etatystycznym”, jednak zaznaczam, że przedstawiając koncepcję przymusowej edukacji seksualnej nie miałem na myśli idealnego rozwiązania, gdyż za idealne postrzegam całkowicie prywatne szkolnictwo oddane (jak i inne dziedziny obecnie zawłaszczone przez państwo) wolnemu rynkowi, a propozycja dotycząca szkół publicznych była czystą spekulacją mająca na celu rozważyć ulepszenie obecnego systemu. Była to ślepa uliczka, co zdecydowanie cieszy mnie, gdyż jestem przeciwnikiem państwowego systemu szkolnictwa i państwa w ogóle.

——————————————————————

[1] – Patrz: komentarze do tekstu pt.: „Okiem libertarianina: dlaczego w państwowych szkołach potrzebne jest wychowanie seksualne?”

[2] – koszty podatnika dla młodej matki to niekiedy tylko 1000 zł becikowego i zasiłek macierzyński – być może w przypadku niektórych matek tak będzie. Ale co z tymi, które pójdą do Pomocy Społecznej ubiegać się o zasiłek (matce z dzieckiem do 18 roku życia bez dochodu przysługuje taki automatycznie bez żadnego “ale”)? Badania prenatalne oraz pobyt na oddziale położniczym też kosztują podatnika – oczywiście o ile taka młodociana nie dostanie pieniędzy od tatusia żeby pójść do prywatnego szpitala, a w warunkach polskich niewiele takich rodzin jest. Policzmy: 12x18x444zł = 95 904 zł. Do tego dojść może jakiś tam zasiłek celowy na węgiel, ubrania itp.), dodatek mieszkaniowy itp. Grube dziesiątki tysięcy złotych. Jasne – nie wszyscy to wezmą, ale pomyślmy, ile 15-letnich matek ukończy dobra szkołę i znajdzie dobra pracę i sama będzie utrzymywać siebie i dziecko? Jesli skończywszy 16 lat (ustawowa granica pracy) podejmie pracę, to gdzie ja podejmie? W Mc’Donalds w najlepszym razie. Dostanie 1300 zł. Niejedna wybierze zamiast tego życie na państwowym garnuszku. Niestety.